مقاله علمی: مدل‌سازی جهت تخمین شیوع بیماری کوید-19 در ایران

نوید غفارزادگان و هژیر رحمانداد

نویسندگان این مطلب مدتی است که بر تحلیل آماری و شبیه‌سازی شیوع بیماری کرونا در کشورهای مختلف متمرکز بوده‌اند. جدیداً برخی از نتایج این مطالعات، با تمرکز بر موردکاوی ایران، در مقاله‌ای جمع آوری شده است. در این نوشتار، خلاصه‌ای به زبان فارسی از مقاله اصلی ارائه می‌شود. علاقه‌مندان به مباحث تخصصی را به مطلب کامل‌تر ارجاع می‌دهیم.

Ghaffarzadegan, N., Rahmandad, H., 2020. Simulation-based Estimation of the Spread of COVID-19 in Iran, pre-print medrXiv.

خلاصه فارسی مقاله

ابعاد شیوعِ بیماریِ ناشی از ویروس کرونا از مرزهای جغرافیایی فراتر رفته است و هم‌اکنون بسیاری از کشورها با چالش‌های ناشی از آن روبرو هستند. برای توسعه سیاست‌های موثر در برابر گسترش ویروس، نیاز به داده‌های قابل اطمینان در مورد بیماری و روند رشد آن وجود دارد، اما داده های رسمی در بسیاری از کشورها تخمینی پایین دستی از واقعیت ارائه می‌کند. در این شرایط، سیاستگذاران و عموم جامعه نیاز به مدل‌هایی دارند که با ترکیب داده‌های مختلف رسمی و غیررسمی تصویری جامع‌تر از ابعاد همه‌گیری فراهم کنند. در این مطالعه، نمونه‌ای از این رویکرد با تمرکز بر موردکاوی ایران ارائه شده است.

این مطالعه به توسعه و تخمین مدلی دینامیکی از گسترش بیماری و تطبیق آن با داده‌های رسمی و غیررسمی از میزان بیماری و مرگ و میر می‌پردازد. تفاوت این مدل با مدل‌های رایج در این است که متغیرهای درصد تست و سطح تعاملات اجتماعی، درون‌زا بوده و از گسترش بیماری بازخورد می‌گیرند. در این مدل، آمار رسمی، آمار غیررسمی و آمار واقعی، متغیرهای جدا و در عین حال وابسته هستند. کالیبراسیونِ این مدل، با درنظر گرفتن آمار رسمی و غیررسمی، به  تخمینِ درصدِ تست و درصد پوشش آمار غیررسمی می‌انجامد، و به این ترتیب تعداد واقعی بیماران به صورت مجزا تخمین زده می‌شود.

مدل ارائه شده، با تخمین نسبت‌های مربوط به تست، در حد مطلوبی قادر به بازسازی داد‌ه‌های رسمی و غیررسمی موجود است. تصویر الف و ب در شکل 1 کیفیت همخوانی خروجی مدل با داده‌های موجود را نشان می‌دهد. نتایج، حاکی از آن است که درصد کمی (حدود 2.5% ) از کل بیماران تست شده‌اند و در میان متوفیان نیز تست پس از مرگ در حدود 26% است. دلایل مختلف، اعم از کم‌عارضه بودن بیماری در اکثریت مبتلایان، ظرفیت‌های محدود آزمایشگاهی و کیتهای تست، و تاخیر در فرآیند تست می‌تواند کم‌بودن درصد تست را توضیح دهد. در چنین شرایطی، شبیه سازی این مدل، ما را به تخمینِ 493 هزار موردِ فعلی بیماری (بازه اطمینان 90 درصد: 271 هزار تا 810 هزار) در تاریخ اول فروردین 99 می‌رساند. تخمین این مدل، برای موارد انباشته بیماری، از ابتدا تا همان تاریخ، بالغ بر 916 هزار (بازه اطمینان 90 درصد: 508 هزار تا 1.5 میلیون) و میزان مرگ و میر، بالغ بر 15485 (بازه اطمینان 90 درصد: 8400 تا 25800) مورد است. با توجه به محدودیت‌های مدل، و طبیعت پیچیده مسئله، در بررسی این تخمین‌ها، باید توجه ویژه به بازه اطمینان 90 درصد نیز نمود که نشان از میزان عدم قطعیت در تخمین‌هاست. با این حال اعداد تخمینی نشان از عمق پخش بیماری در سطح جامعه، عدم تست کافی برای تشخیص موارد با وجود رشد در تعداد تستها، و نیاز به سیاستگذاری موثر هم در بهبود تست و هم در کاهش تعاملات اجتماعی دارد. با توجه به تخمینهای این شبیه سازی به نظر می‌رسد کاهش تعاملات اجتماعی تا پیش از نوروز 1399 تا حدودی در آهسته کردن رشد بیماری موثر بوده (تصویر پ)، اما روند طولانی مدت در درجه اول به عملکرد شهروندان در پایین نگه داشتن تعاملات فیزیکی باز می گردد. برای مثال در صورتی که طبق مفروضات مدل مردم با کاهش مرگ و میر ناشی از بیماری نسبتا سریع به حضور فعال در جامعه بازگردند, می‌توان منتظر یک اوج دیگر در پخش بیماری بود. به علاوه روندها وابسته به سیاست‌های مسوولین و تاثیر شرایط جوی است. بر اساس تخمین‌های این مدل، ممکن است تا اوایل تیرماه، در بهترین سناریوها (کاهش سریع بیماری با توجه جدی سیاستگذار بر کاهش تعاملات و تاثیر مثبت شرایط جوی)، یک میلیون و ششصدهزار نفر به بیماری مبتلا بشوند و تعداد مرگ و میر بالغ بر پنجاه و هشت هزار نفر باشد، هرچند که باید به بازه بزرگ عدم قطعیت در این تخمینها توجه جدی کرد (تصویر ت). در سناریوهای بدتر، میزان مرگ و میر ممکن است به 103 هزار مورد برسد. برای جلوگیری از وقوع سناریوهای بدتر تمرکز همه‌جانبه سیاستگذاران برای پایین نگه‌داشتن تماس‌های اجتماعی الزامی است. در نهایت، اعلام زودهنگام پیروزی، ممکن است به بازگشت دوباره بیماری بیانجامد و از این رو سیاستگذاران قبل از کاستن از تمهیدات باید اطمینان ویژه از پایان شیوع بیماری پیدا کنند.

هرچند مشکلات مربوط به گسترش ویروسِ کرونا معطوف به ایران نبوده و هم‌اکنون بسیاری از نقاط دنیا به آن مبتلا هستند، دامنه گسترش آن در ایران شدید بوده است. با این حال، تخمین‌های موجود در این مطالعه را نباید با آمار رسمی ابتلا و مرگ و میر در کشورهای دیگر مقایسه کرد، چرا که احتمالاً آمار رسمی برخی کشورهای دیگر نیز، به دلایل مشابه، تخمینی پایین‌دستی از تعداد واقعیِ بیماران و متوفیان‌شان است. امید است نکات موجود در این مطالعه نه تنها برای ایران که برای بسیاری از کشورها که شرایط مشابهی را دنبال می‌کنند، قابل استفاده باشد.‎