این روزها نتیجه چندین پروژه مدلسازی رای تخمین تعداد مبتلایان و مرگ و میر ناشی از کرونا را مرور کردهام. اول ببینیم چه نتایج محتملی در این مدلها به دست آمده است:
- سناریوهای بدبینانه صحبت از چیزی در حدود پنج میلیون مبتلا و چیزی در حد صد هزار تلفات میکنند.
- سناریوهای خوشبینانهتر صحبت از بین صد هزار تا پانصد هزار مبتلا و چیزی بین دو هزار تا ده هزار تلفات میکنند.
خب فرق این مدلها یا سناریوها در چیست که چنین تفاوت عظیمی (در حد مرگ نزدیک به صد هزار انسان) در تخمینهایشان دارند؟
برای درک این تفاوت باید به همان «نرخ بازتولید پایه» یا RO برگردیم. همان طور که در این پست توضیح دادم، موتور محرکه رشد بیماری در جامعه نرخ بازتولید پایه است و میزان مبتلایان به شدت به مقدار این پارامتر بستگی دارد.
نکته این است که پارامتر «نرخ بازتولید پایه» در هفتههای اولیه خیلی بین مدلها تفاوت ندارد. تفاوت جایی است که مدلهای خوشبینانهتر فرض میکنند که نرخ بازتولید پایه به مرور زمان و با گسترش بیماری پایین میآید و به جایی میرسد که جمعیت نهایی مبتلایان روی چند صد هزار نفر همگرا میشود. ولی چرا این پارامتر پایین میآید؟ چون رفتار جامعه پس از مشاهده بیماری تغییر میکند.
معنی این حرفها در واقعیت یعنی چه؟ یعنی در عین حال که میتوان استرس اضافی و بیهوده نداشت و امیدوار بود که شرایط بحرانی و آخرالزمانی نشود، باید حسابی نگران بود و بسیار احتیاط کرد. ولی خب بخش ظاهرا پاراداکسیکال قضیه این است که سناریوی خوشبینانه و کمهزینه فقط وقتی اتفاق میافتد که همه جامعه و حاکمیت سناریوی بدبینانه را حسابی جدی بگیرند، احتمال وقوع آن را باور کنند و تمام اقدامات احتیاطی را به گونهای انجام بدهند که انگار وضعیت بد همین الان محقق شده است.
این وضعیت ظاهرا متناقضنما (یعنی تا حدی آسودگی خیال در عین باور به وضعیت آخر الزمانی) به همان ذات پیشبینی در علوم اجتماعی بر میگردد که در موردش بارها نوشتهام: در علوم اجتماعی خیلی از پیشبینیها منتشر میشود تا جلوی به وقوع پیوستنشان را بگیرند! آدمها وقتی از نتیجه وضعیت منفعل بترسند، رفتارشان را طوری تغییر میدهند که آن نتیجه حاصل نشود.
برای اینکه حس عددی بهتری از سناریوی محتمل پیدا کنیم: با نرخ بازتولید فعلی، تعداد بیماران تقریبا هر ۵-۶ روز یک بار دو برابر میشود. این یعنی اینکه اگر نرخ تغییر نکند، ظرف دو ماه تعداد بیماران به نزدیک هزار برابر عدد فعلی میرسد.
خب مردم که تلاششان را میکنند ولی حکومت چه وظیفهای دارد؟ اگر توضیفی که در اینجا گفتیم را باور کنیم، اولین وظیفه حکومت این میشود که واقعیتها را در مورد کرونا کتمان نکند یا آنها را کوچک جلوه ندهد. هر قدر که رفتارهای پنهانکارانه بیشتر اتفاق بیفتد، احتمال وقوع سناریوی بدبینانه بیشتر میشود و خدا هرگز روزی را نیاورد که نشود دهها هزار مرگ اضافه در چند ماه را از دنیا پنهان کرد. دوباره تکرار میکنیم: اگر میخواهیم به آن نقطه نرسیم از همین لحظه احتمال وقوع سناریوی بدبینانه را باور کنیم و طوری رفتار کنیم که انگار آنجا هستیم. در این صورت به احتمال قوی به آنجا نمیرسیم.
